“Και τώρα λοιπόν τι είναι η εξουσία; Όλοι ξέρουμε τι κάνει. Η εξουσία παίρνει την ελευθερία των άλλων και την υποκαθιστά με το φόβο” λέει ο Γουόλε Σογίνκα σε μια σειρά διαλέξεων του στο B.B.C. (2004). Ο Γουόλε Σογίνκα είναι Νιγηριανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, ο πρώτος Αφρικανός που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1986, ένας κορυφαίος διανοητής του 20ου και 21ου αιώνα, ένας πολιτικός ακτιβιστής που καταδικάστηκε σε θάνατο, φυλακίστηκε και εξορίστηκε από τα δικτατορικά καθεστώτα της χώρας του. Η κατάχρηση της εξουσίας από πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές ηγεσίες και οι ολέθριες συνέπειές της για τη ζωή των πολιτών, αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα του προβληματισμού του.
Ο Σογίνκα εξετάζει όχι μόνο τις καταστροφικές συνέπειες της ακόρεστης δίψας για εξουσία και τη δυστυχία που φέρνει στις ζωές των ανθρώπων, αλλά εντοπίζει το φόβο ως βασικό μέσο επιβολής της. Γιατί ο φόβος καταργεί την ανθρώπινη βούληση και χωρίς την βούληση δεν μπορεί να υπάρχει ελευθερία ούτε ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Για το Σογίνκα ο φόβος παραλύει την ανθρώπινη θέληση και καθιστά τους ανθρώπους ένα θίασο από μαριονέτες. Σε όλο το έργο του -ποιητικό και θεατρικό- «τα αρπαχτικά- κυβερνήτες» και τα ξένα «τσακάλια αδέλφια τους» που μαστίζουν τη χώρα του, οικοδομούν έναν ζοφερό κόσμο χρησιμοποιώντας το φόβο ως κύριο μέσο επιβολής, από τον εκβιασμό και το ψέμα μέχρι την ωμή βία και τα βασανιστήρια. Στο ποίημα του “Η Σαμαρκάνδη και οι άλλες αγορές που γνώρισα” (2002) εντοπίζει το φόβο που προκαλεί ο θρησκευτικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία που οπλίζει το χέρι των νέων εξτρεμιστών όταν χτυπούν με μαχαίρι στο λαιμό τον νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, αφήνοντας παράλυτο το δεξί του χέρι. Ο Νιγηριανός συγγραφέας βλέπει την κατάχρηση της εξουσίας και το φόβο ως μια αδιάρρηκτη ενότητα που γεννάει πολιτική και κοινωνική αυθαιρεσία και καταπίεση, διαφθορά κι απάνθρωπη συμπεριφορά και «σαν το κοράκι και το όρνιο, περιμένει να γευτεί το πτώμα της συνείδησης και σαν την Κίρκη μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε γουρούνια». Οι παρακάτω στίχοι από το ποίημα του «Ώρες χαμένες, ώρες κλεμμένες» (1975) θα λέγαμε πως αναφέρονται στη χώρα μας:
«Γιατί συλλογιόμαστε τις χαμένες ώρες και τα χρόνια;
Ξέρουμε προς τα πού πέταξαν, ποιες βδέλλες
-που ζούνε μόνο μέσα στο χώμα της πατρίδας τους-
βύθισαν ύπουλα την προβοσκίδα τους στις ανοιχτές φλέβες μας
και τράβηξαν το αίμα της ζωής μας μέσα στη θάλασσα της λησμονιάς.
Σε θησαυροφυλάκια απόρθητα, πέρα απ’ τη μνήμη, ασφαλή
από την απαξίωση. Μας μένουν τα αποφάγια.
Απ’ τα ζουμιά των βόθρων που με τα χέρια τους ανακάτεψαν,
τρώνε και πίνουν στην υγειά του έθνους».
Ο λόγος του Σογίνκα σε αυτό το πλαίσιο αφορά όλους μας και την ανάγκη να δούμε, πως όπως σημειώνει ο ποιητής «ο αληθινός τρόπος για να μεταμορφώσουμε την πραγματικότητα είναι να απελευθερωθούν τα μυαλά από την προκατάληψη της εξουσίας και το φόβο που σακατεύει τη θέληση, συσκοτίζει τη συνείδηση και διευκολύνει την παράδοσή μας σε μια διαδικασία που μας αποξενώνει και μας απομακρύνει από κάθε μορφή δημιουργικότητας» (Brian Crow, “Soyinka and his radical critics” στο [επιμ.] Biodun Jeyifo, Perspectives on Wole Soyinka, Freedom and Complexity, University Press of Mississipi, 2001, σ. 99).
Ελένη Χατζή
Σημειώνουμε ότι στην Ελλάδα κυκλοφορεί η συλλογή ποιημάτων του Wole Soyinka «Η Σαμαρκάνδη και άλλα ποιήματα» (Γαβριηλίδης, 2011) σε μετάφραση και επιμέλεια της Ελένης Χατζή.