Από την «Επιστροφή στο θαυμαστό νέο κόσμο»:
Οι πραγματικά απελπιστικές περιπτώσεις διανοητικών διαταραχών βρίσκονται στους ανθρώπους που φαίνονται πιο φυσιολογικοί απ’ όλους. Πολλοί απ’ αυτούς είναι φυσιολογικοί γιατί έχουν τόσο καλά προσαρμοσθεί στο ρυθμό της ζωής, γιατί η ανθρώπινη φωνή τους έχει σιωπήσει τόσο νωρίς στη ζωή τους, ώστε ούτε καν αγωνίζονται ή υποφέρουν ή αναπτύσσουν συμπτώματα, όπως συμβαίνει με τον νευρωτικό άνθρωπο. Δεν είναι φυσιολογικοί με την απόλυτη έννοια του όρου, είναι φυσιολογικοί μόνο σε σχέση με μια βαθιά ανώμαλη κοινωνία. Η τέλεια προσαρμογή τους σ’ αυτή την ανώμαλη κοινωνία είναι το μέτρο της πνευματικής τους αρρώστιας. Τα εκατομμύρια των αφύσικα ομαλών ανθρώπων ζουν χωρίς διαμαρτυρία σε μια κοινωνία, στην οποία αν ήταν ολοκληρωμένα ανθρώπινα όντα όφειλαν να μην προσαρμόζονται. Διατηρούν ακόμη την ψευδαίσθηση της ατομικότητας, αλλά στην πραγματικότητα έχουν αλλοτριωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ο κομφορμισμός τους εξελίσσεται σ’ ένα είδος ομοιομορφίας. Αλλά ομοιομορφία και ελευθερία είναι ασυμβίβαστες, ομοιομορφία και πνευματική υγεία είναι επίσης ασυμβίβαστες. Ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος για να γίνει αυτόματο, κι αν υποχρεωθεί να γίνει, τότε η βάση της ψυχικής υγείας του καταστρέφεται. Στην πορεία της εξέλιξης η φύση έχει φροντίσει ώστε κάθε άτομο να είναι αλλιώτικο απ’ όλα τα άλλα. Σωματικά και πνευματικά ο καθένας μας είναι μοναδικός. Κάθε πολιτισμός που προσπαθεί είτε με στόχο τη μεγαλύτερη αποδοτικότητα εκ μέρους των ατόμων είτε εν ονόματι κάποιου πολιτικού ή θρησκευτικού δόγματος να επιβάλλει την ομοιομορφία στα ανθρώπινα πλάσματα, προσβάλλει τη βιολογική φύση του ανθρώπου.
Η επιστήμη προσπαθεί να εξηγήσει τα αναρίθμητα φυσικά φαινόμενα, συγκεντρώνοντας ό,τι κοινό έχουν μεταξύ τους και εξάγοντας κάποιο είδος νόμου, για να κατανοούνται και ν’ αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά. Παραδείγματος χάριν, το μήλο πέφτει από τη μηλιά και το φεγγάρι διασχίζει το σύμπαν, φαινόμενα που οι άνθρωποι είχαν προσέξει προ αμνημονεύτων χρόνων. Απέμενε ν’ αντιληφθεί ο Isaac Newton τι κοινό είχαν και να διατυπώσει τη θεωρία της βαρύτητας, σύμφωνα με την οποία ορισμένες συμπεριφορές μήλων και ουράνιων σωμάτων μπορούσαν να εξηγηθούν και να υπολογισθούν μέσω ενός μόνο συστήματος ιδεών. Με το ίδιο πνεύμα ο καλλιτέχνης παίρνει τις αναρίθμητες ποικιλίες και μοναδικότητες του εξωτερικού κόσμου και της φαντασίας του και τους δίνει νόημα μέσα σ’ ένα τακτικό σύστημα μορφών. Η επιθυμία να επιβάλλεται τάξη στη σύγχυση, να επιτυγχάνεται αρμονία από τη διαφωνία και ενότητα από την πολλαπλότητα είναι ένα είδος διανοητικού ενστίκτου, μια πρωταρχική και θεμελιώδης παρόρμηση του πνεύματος. Στη σφαίρα της επιστήμης, της τέχνης και της φιλοσοφίας, τα αποτελέσματα της επιθυμίας για τάξη είναι κυρίως αγαθοεργά. Βέβαια, η επιθυμία για τάξη έχει δημιουργήσει θεωρίες βασισμένες σε ανεπαρκή κριτήρια, πολλά παράλογα συστήματα μεταφυσικής-θεολογίας, πολλά σχολαστικά λάθη στις αντιλήψεις μας για την αλήθεια. Αλλά αυτά τα λάθη όσο λυπηρά κι αν είναι, δεν προκαλούν μεγάλο κακό, τουλάχιστον άμεσα. Εκεί που η «επιθυμία για τάξη» γίνεται πραγματικά επικίνδυνη είναι στην κοινωνική σφαίρα, μέσα στους κόλπους της πολιτικής και της οικονομίας. Εδώ πλέον η θεωρητική υπαγωγή της ανυπότακτης πολλαπλότητας στην κατανοητή ενότητα μετατρέπεται στην πρακτική υπαγωγή της ανθρώπινης ποικιλίας σε υπάνθρωπη ομοιομορφία, της ελευθερίας σε δουλεία.
