Τις ανοιξιάτικες γιορτές ανοίγει το καρναβάλι, με ρίζες που χάνονται πριν από την αρχαία Ελλάδα, καθώς συνδέεται με την αναγέννηση της γης, τους νεκρούς και την ανανέωση της ζωής.
Οι μεταμφιέσεις παραπέμπουν στις διονυσιακές γιορτές κι όλα συντείνουν σε υποβοήθηση βλάστησης της γης και εξορκισμό κακών πνευμάτων-θανάτου. Για τους πιστούς, το καρναβάλι είναι η ευχάριστη παρένθεση ανάμεσα στο δωδεκαήμερο και τη σαρακοστή, ενώ ιστορική είναι η ενίοτε λυσσαλέα όσο και ατελέσφορη προσπάθεια της Εκκλησίας να καταπνίξει αυτές τις γιορτές και τις πανάρχαιες μνήμες που μεταφέρουν.
Βασικό καρναβαλιστικό γνώρισμα η μάσκα, απόγονος των αρχαίων προσωπείων. Οι άνθρωποι, απελευθερωμένοι από συμβάσεις και κρυμμένοι στην ανωνυμία, λένε και κάνουν όσα δεν θα τολμούσαν αλλιώς (εύκολα έρχονται στο νου τα Λήναια, τα «κατ’ αγρούς Διονύσια», οι Χόες και «τα εξ αμάξης»). Ευκαιρία εκτόνωσης-χαράς εν όψει της αυστηρότητας της σαρακοστής και της απομάκρυνσης από το κρέας (carne vale). Κύρια συστατικά επίσης, ο χορός μεταμφιεσμένων, νταούλια και χτυπήματα στη γη που παραπέμπουν στις πανάρχαιες τελετές γονιμότητας-ξυπνήματός της, ενώ σπουδαία θέση κατέχουν τα φαγοπότια και η μνήμη των νεκρών (γι’ αυτό και τα ψυχοσάββατα). Όπως στα Ανθεστήρια (ρωμαϊκά Σατουρνάλια, αιγυπτιακές γιορτές Ίσιδας), οπότε γιορταζόταν από τη μια λουλούδια, κρασί κι αχαλίνωτη χαρά κι από την άλλη νεκροί-ψυχές. Άλλα γνωρίσματα, οι φωτιές -κυρίως στα σταυροδρόμια- ο εορτασμός στη φύση που κορυφώνεται στα κούλουμα και το πέταγμα χαρταετού (πρώτος κατασκευάσας ο Αρχύτας πριν 2.350 χρόνια). Την τιμητική τους έχουν μαντείες και λατρεία γης και καρπών. Πολλά έθιμα, εκτός από την αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν σε Αίγυπτο, Ρώμη, εβραϊκή θρησκεία και Βυζάντιο ενώ η βάση αυτών των τελετουργιών υπάρχει όμοια σ’ όλη τη Γη! Η αποκριά δηλώνει το τέλος της κρεοφαγίας εν όψει της σαρακοστής. Η πρώτη εβδομάδα λέγεται Προφωνή επειδή προσφωνούσαν (διαλαλούσαν) ότι άρχιζαν οι αποκριές και καθένας έπρεπε να προμηθευτεί κρέας. Κανένα σπίτι δεν έμενε χωρίς να «ματώσει» σφάζοντας ζώο. Λέγεται και Απολυτή επειδή δεν τηρείται νηστεία Τετάρτης-Παρασκευής αλλά και επειδή «απολύονται» οι ψυχές του κάτω κόσμου. Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται Κρεατινή, σημαδεύεται από την Τσικνοπέμπτη και την κατανάλωση ψητού κρέατος (τσίκνα) και η τρίτη –όπου καταναλώνονται κυρίως τυρί και γαλακτοκομικά- Τυρινή. Οι εορτασμοί κορυφώνονται την Καθαρά Δευτέρα, στην είσοδο στην αυστηρή σαρακοστιανή νηστεία.
Ο τυποποιημένος αστικός εορτασμός, επηρεάστηκε από στοιχεία που δεν εντάσσονται αυτά καθαυτά στο τελετουργικό (latin και… ξέκωλα, ουδεμία σχέση έχουν. Άλλωστε, όμοια παρουσιάζονται σε κάθε γιορτή με προφανείς σκοπούς, κάνοντάς τις όλες ίδιες). Αντίθετα, ο εορτασμός στην ύπαιθρο διατηρεί πολλά χαρακτηριστικά του μαγικοθρησκευτικού ύφους των ημερών. Πραγματικό καρναβάλι αναβιώνει όπου κρατούνται αναλλοίωτα τα πανάρχαια έθιμα. Σπουδαίες εκδηλώσεις -στο νόημα των ημερών- γίνονται (εκτός Θράκης) σε Νάουσα (Γενίτσαροι-Μπούλες), Καστοριά (Μπουμπούνες), Σοχό (τραγόμορφοι κουδουνοφόροι), Ήπειρο (Τζαμάλες), Τύρναβο (φαλλοφόροι), Άμφισσα και Γαλαξίδι (στοιχειά–αλευροπόλεμος), Θήβα (βλάχικος γάμος), Μεθώνη (του Κουτρούλη ο γάμος), Σκύρο (Γέρος-Κορέλα), Νάξο (κουδουνάτοι), Κάρπαθο (δικαστήριο ανήθικων πράξεων) και Ρέθυμνο (κλέψιμο νύφης–μουντζούρωμα). Σπουδαίες εκδηλώσεις ανά τον κόσμο σε Κύπρο (Κανταδόροι), Ουρουγουάη (Las Llamadas), Ιταλία (comedia del arte), ΗΠΑ (Mardi Gras), Κούβα (Comparsa), Τενερίφη (Βασίλισσα καρναβαλιού), Βέλγιο (πορτοκάλια), Καραϊβική, Καναδά, Κροατία, Γερμανία και Μεξικό.
