Με αφορμή τον Μάη -μήνα των ανατροπών- ένα κείμενο για εξεγέρσεις και κινήματα του 20ου αιώνα.
«Prenez vos desirs pour réalités» Les Enragés – «Πάρτε τις επιθυμίες σας για πραγματικότητα» γράφουν στους τοίχους του Πανεπιστημίου της Σορβόννης μια χούφτα ακτιβιστές αυτοαποκαλούμενοι, «οι Λυσσασμένοι». Η μεγάλη εξέγερση του Μάη του ’68 βρίσκεται στο φόρτε της, η παριζιάνικη κοινωνία σε αναταραχή και για μια φορά ακόμη ο 20ος αιώνας προσφέρει έδαφος στην ανταρσία.
Όχι μόνο εκεί, αλλά και στη βόρεια Αμερική και στην Άπω Ανατολή -βλέπε Βιετνάμ, Βιετκόγκ, Χο Τσι Μινχ- όπως και στον υπαρκτό σοσιαλισμό, με τη σύντομη “Άνοιξη της Πράγας” και την εισβολή των σοβιετικών τανκς. Δεκαετία ανατροπών η δεκαετία του ’60 όπως και όλος ο περασμένος αιώνας.
Όλα τα κινήματα που αμφισβήτησαν στον ένα ή στον άλλο βαθμό νόμο και τάξη, υπάρχουν εκεί για να μας διηγηθούν πώς οι άνθρωποι αντιδρούν στον παραλογισμό της εξουσίας προτείνοντας τις δικές τους ουτοπίες. Διαλέγουμε κάποια, σκόρπια, όπως οι Καταστασιακοί και ο Γάλλος Γκυ Ντεμπόρ, θεωρητικός της εξέγερσης, σκηνοθέτης και συγγραφέας της θρυλικής «Κοινωνίας του θεάματος», ένα must για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. «Έτσι, στη γενικευμένη νοθεία της πραγματικότητας στην οποία κυριαρχούν το μυστικό, η προσποίηση και η παραπληροφόρηση, ο Ντεμπόρ αντιπαραθέτει τη σφοδρότητα της εμπειρίας, την ακατανίκητη μοναδικότητα του ατόμου, την πίστη στις λιγότερο νοθευμένες απολαύσεις, την αίσθηση μιας ελεύθερης ζωής σε ρήξη με τις αρχές της εμπορικής και θεαματικής οικονομίας».
Εκατοντάδες κινήματα και ονόματα παρελαύνουν στον 20ο αιώνα των ανατροπών: ντανταϊσμός, μοντερνισμός, μάνγκα, πανκ, ποπ αρτ, πριμιτιβισμός, ρασταφάρι, ρέιβ, πορνογραφία, σουρεαλισμός, σπαρτακιστές, συνεταιρισμοί, φρι τζαζ, τουπαμάρος, τρανσέξουαλ, τρομοκρατία, φοβισμός, φουτουρισμός, Φράξια Κόκκινος Στρατός, χάκερ, χίπις, χορτοφαγία, ψυχεδέλεια, αβανγκάρντ, ακτιβισμός, αναρχοσυνδικαλισμός, ανταρτοπόλεμος, αντιψυχιατρική, αριστερισμός, αυτοδιαχείριση. Και άλλα πολλά σαν το τραγουδάκι που φώναζαν οι σύντροφοι του αναρχικού Ραβασόλ καθώς ο τελευταίος οδηγούνταν στη κρεμάλα: «Αν θες να είσαι ευτυχισμένος, που να πάρει ο διάολος, κρέμασε τον ιδιοκτήτη σου, κάνε κομμάτια τους παπάδες, που να πάρει ο διάολος, γκρέμισε τις εκκλησίες και ρίξε τον Θεούλη στα σκατά». Αυτά τραγουδούσαν τότε, στις αρχές του 20ου αιώνα.
Αρκετές δεκαετίες μετά, οι “Sex Pistols” ηγούνται του πανκ άδοντας «ο θεός σώζει τη βασίλισσα και το φασιστικό καθεστώς της», ενώ ο μάνατζέρ τους Μάλκολμ Μακλάρεν -οπαδός των Καταστασιακών- δηλώνει «οι Sex Pistols είναι για μένα η εικόνα ενός πιστολιού, μιας πιν-απ, μιας όμορφης κοπέλας, ενός καθαρού δολοφόνου». Είναι όμως ο Τζόνι Ρότεν, ο ηγέτης του γκρουπ, που δίνει στο οικοδόμημα του ροκ τη χαριστική βολή: «Το ροκ εν ρολ πέθανε, καταλαβαίνετε;» δηλώνει το 1980, «συμβαίνει εδώ και 25 χρόνια τώρα, είναι καιρός να το διαλύσουμε».
Διαβάζουμε παρακάτω: «Το “Fluxus” επικαλούμενο τον Ντυσάν και τον Τζαρά, επιτίθεται στον μηδενισμό μιας άλλης εποχής. Με το να γεμίζετε τις αποσκευές σας με κωμικά αντικείμενα και επικίνδυνα ποιήματα για να ποδοπατήσετε την τέχνη στο όνομα της βιομηχανίας, ξεχάσατε τον υπαίτιο τερατωδών εγκλημάτων: τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο πρέπει να ποδοπατήσετε όχι μόνο την τέχνη. Και η ζωή, ο χείμαρρος, θα ξαναζωντανέψει αιφνιδιαστικά την τέχνη. Υπεροχή της ροής στη σκέψη. Ρέω, άρα υπάρχω». Κίνημα καλλιτεχνικό το Φλούξους, εμφανίστηκε στις αρχές του ’60 και συνδέεται με «τον περιστασιακό και εφήμερο χαρακτήρα του έργου τέχνης, με το ταυτόχρονο, με την κατάργηση της σχέσης μεταξύ θεατή και δημιουργού και με ένα ανατρεπτικό χιούμορ».
Στην ίδια δεκαετία γεννιέται και η free jazz, η ελεύθερη τζαζ. «Μουσική του ρίσκου, του κινδύνου, αλλά επίσης της χαράς, της έκρηξης, της ανάβλυσης, του θορύβου και του πάθους. Μουσική πρωτόγονη αλλά συγχρόνως και πολύπλοκη, που αρνείται την ασυνέχεια ανάμεσα στη λαϊκή και τη λόγια παράδοση, ικανή να αναφέρεται εξίσου στους ύμνους της Νέας Ορλεάνης, στα πατρογονικά τραγούδια, στην Αφρική, στις ρίζες του μπλουζ, όπως και να φλερτάρει με τη σύγχρονη δυτική μουσική χωρίς ωστόσο να εξομοιώνεται με αυτή».
Αλλά είναι και οι προβοκατόρες «Πρόβος» (Provos): Ολλανδοί αναρχικοί του ‘60 που «θέλουν να πλήξουν την αστική κοινωνία προκαλώντας την. Οργανώνουν καταλήψεις κτηρίων, ιδρύουν “free clinics” (δωρεάν κλινικές) και κοιτώνες για αστέγους, τάσσονται υπέρ της ελεύθερης χρήσης του χασίς και προειδοποιούν για τις επιπτώσεις των σκληρών ναρκωτικών». Και από τους Πρόβος στο ένοπλο κίνημα των των Τουπαμάρος της Ουρουγουάης. «Αρχικά θα αντιμετωπίσουν την εξουσία με ανταρτοπόλεμο, όχι βέβαια όπως ο Γκεβάρα στην ύπαιθρο, αλλά μέσα στις πόλεις και πιο συγκεκριμένα στο Μοντεβίδεο. Σε μια δεύτερη φάση θα προχωρήσουν σε μια κατάσταση «δυαδικής εξουσίας», έναν στρατιωτικό μηχανισμό πολλών χιλιάδων μαχητών και μια στρατιωτική πολιτική διεύθυνση που προκαλούσε θαυμασμό για την τόλμη και την ακρίβεια των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων της». Το ’72, δέκα χρόνια μετά τη σύστασή τους, οι Τουπαμάρος θεωρούν πως είναι τόσο δυνατοί ώστε κηρύττουν τον πόλεμο στις ένοπλες δυνάμεις. Ηττώνται μέσα σε λίγους μήνες.
Είναι και οι Σαντινίστας στη Νικαράγουα, το αντάρτικό τους αγωνίζεται ενάντια στον δικτάτορα Σομόζα και τον ανατρέπει το ’79. Η ιστορία κατόπιν είναι γνωστή: γίνονται κυβέρνηση, η C.I.A. και οι “Κόντρας” τούς πολεμούν και χάνουν τις εκλογές έντεκα χρόνια μετά. Και η γερμανική R.A.F. (Φράξια “Κόκκινος Στρατός”), θα’ χει παρόμοια τύχη αλλά περισσότερο αιματηρή. Δημιουργήθηκε το ’70 μετά την ήττα της φοιτητικής εξέγερσης στο δυτικό Βερολίνο. Βόμβες σε αμερικανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και απαγωγές επώνυμων της οικονομικής ολιγαρχίας. «Ήταν ένας τρόπος για τους μαχητές της R.A.F. να “απελευθερωθούν” έτσι, ο αγωνιστής είναι το απελευθερωμένο έδαφος. Η R.A.F. φέρνει νέα αντίληψη γι’ αυτό που ονομάζει “το απελευθερωμένο άτομο”: ούτε η τάξη ούτε από μόνος του ο λαός, ο επαναστάτης είναι αυτός που διαλέγει να πάρει τα όπλα που κρατά το κράτος, ο κορυφαίος εχθρός». Η κατάληξη στη φυλακή του Στάμχάιμ, η συμπαράσταση του Ζαν Πολ Σαρτρ -«έχουμε πάντα δίκιο να επαναστατούμε»- και η υποτιθέμενη αυτοκτονία-δολοφονία των ηγετών της στα λευκά κελιά.
Τέλος, μια εξεγερσιακή επανάσταση που καλά κρατεί είναι αυτή των Ζαπατίστας του Μεξικού. Από το ’94 μέχρι σήμερα συγκυβερνούν με τους ιθαγενείς ινδιάνους της πολιτείας των Τσιάπας, χωρίς ουσιαστικά αρχηγούς, με την εμβληματική φιγούρα του υποδιοικητή Μάρκος.
Και πολλά άλλα επεισόδια, ιστορίες και προβληματικές για κινήματα που τάραξαν τη κοινωνία και ήρθαν σε ρήξη με τις κατεστημένες αρχές. Νιώθει κανείς πως πάντοτε, μα πάντοτε, ακόμη και στις πιο αφασικές εποχές όπως τώρα, θα υπάρχουν άνθρωποι, ομάδες, που θα παρανομούν και θα δημιουργούν έξω από τον καθιερωμένο τρόπο σκέψης, αυτόν που θέλει να επιβάλει η εκάστοτε κυρίαρχη ελίτ. Παραφράζοντας, ελάχιστα, τον Γκυ Ντεμπόρ, καταλαβαίνουμε ότι «τον τρόπο για να ανατρέψουμε τον κόσμο δεν θα τον βρούμε ψάχνοντας στα βιβλία, αλλά μέσα από την περιπλάνηση. Θα είναι μια παρέκκλιση πορείας, μια μεγάλη μέρα όπου τίποτα δεν θα είναι το ίδιο με την προηγούμενη και η οποία δεν θα έχει ποτέ τέλος…».
(το κείμενο αποτελεί αναμόρφωση παλαιότερου με αναφορές από το βιβλίο «Ο αιώνας των ανατροπών» των εκδόσεων “Οξύ”).
Αντώνης Ν. Φράγκος – “Περιοδικό“
