Το νερό εξαφανίζεται στο San Felipe Ecatepec, μια ιθαγενή πόλη στην Chiapas που απέχει τρία μίλια από το San Cristobal de las Casas, στο νότιο Μεξικό.
“Τα τελευταία τέσσερα χρόνια τα πηγάδια μας έχουν αρχίσει να στερεύουν” λέει ο Juan Urbano, ο οποίος μόλις ολοκλήρωσε την τριετή θητεία τον Φεβρουάριο ως πρόεδρος της Κοινοτικής Επικράτειας του San Felipe Ecatepec. “Οι άνθρωποι περνούν μερικές φορές δύο ώρες την ημέρα για να πάρουν νερό, ενώ άλλοι πρέπει να αγοράσουν το νερό τους“.
Πού πηγαίνει όλο το νερό;
Μεταξύ του San Felipe και του San Cristobal βρίσκεται ένα εργοστάσιο εμφιάλωσης της Coca-Cola, το οποίο διαχειρίζεται η μεξικανική εταιρεία “Femsa”. Το εργοστάσιο κατανάλωσε πάνω από 1,08 εκατομμύρια λίτρα νερού την ημέρα το 2016.
Ο 57χρονος Urbano εξηγεί ότι η αστική ανάπτυξη του San Cristobal έχει φάει σταδιακά τις γεωργικές εκτάσεις στο San Felipe. Έχει απομείνει μόνο ένα μικρό μέρος ανθρώπων στην κοινότητα, που εξακολουθούν να καλλιεργούν καλαμπόκι, φασόλια και σκουός σε χωράφια που περνούν από γενιές σε γενιές και πίνουν πόζολ, ένα ποτό που παρασκευάζεται από ζυμωμένο ζαχαροκάλαμο. “Πολλοί άνθρωποι δεν πίνουν πόζολ πια“, θρηνεί ο Urbano. “Το έχουν αντικαταστήσει με την Coca-Cola“.
Το San Felipe Ecatepec είναι μια από τις χιλιάδες πόλεις του Μεξικού όπου η κατανάλωση νερού από την εταιρία υπερέχει των τοπικών αναγκών. Οι ακτιβιστές προσπαθούν να βρουν μια σειρά από συνέπειες στη δημόσια υγεία.
Η κυβέρνηση παραβιάζει το συνταγματικό δικαίωμα
Η Τσιάπας έχει τους υψηλότερους ανανεώσιμους υδάτινους πόρους ανά κάτοικο σε όλο το Μεξικό. Ωστόσο, το νερό της βρύσης είναι σπάνια ασφαλές για κατανάλωση. Και στην αγροτική Chiapas, περισσότεροι από έναν στους τρεις ανθρώπους δεν έχουν τρεχούμενο νερό. Ο Urbano περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι οικογένειες στο San Felipe συχνά αρρωσταίνουν από το πόσιμο μολυσμένο νερό. “Ζητάμε από την κυβέρνηση να εγκαταστήσει ένα βαθύ πηγάδι στην κοινότητα, δώδεκα χρόνια τώρα“, λέει. “Έχουμε πάει στις δημοτικές, κρατικές και ομοσπονδιακές κυβερνήσεις, αλλά δεν έχουν κάνει τίποτα“.
Το άρθρο 115 του μεξικανικού συντάγματος απαιτεί από όλες τις δημοτικές αρχές να παρέχουν πόσιμο νερό, κατάλληλο για πόση και καθαριότητα, μαζί με συστήματα αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων. Παρά την ευθύνη της κυβέρνησης, οι περισσότεροι Μεξικανοί δεν έχουν ασφαλές πόσιμο νερό στα σπίτια τους. Κάθε μεξικάνικο νοικοκυριό αγοράζει κατά μέσο όρο 1.500 λίτρα εμφιαλωμένου νερού ετησίως!
Ο Antonino García, γεωπόνος και ερευνητής στην πανεπιστημιούπολη Chaplico του San Cristobal, λέει ότι το πρόβλημα του νερού στο San Cristobal έχει ιστορικές ρίζες. «Η πόλη αυξάνεται σημαντικά από τη δεκαετία του 1970» λέει σε συνέντευξή του στο γραφείο του, το οποίο έχει θέα στο βουνό Huitepec όπου η Coca-Cola εξάγει το νερό της. “Αλλά στο Σαν Κριστόμπαλ δεν υπήρχε αστικός σχεδιασμός και αυτό επιδεινώθηκε από δημόσιες πολιτικές που δεν δίνουν προσοχή στους κατοίκους του κράτους“.
Κοιτάζοντας τη γεωγραφία του San Cristobal, η ανύπαρκτη οργάνωση γίνεται προφανής. Καθώς το έδαφος της κοιλάδας έχει γεμίσει με σπίτια, νέες γειτονιές σιγά-σιγά έχουν σκαρφαλώσει στις γύρω πλαγιές. Ο Γκαρσία εξηγεί ότι τα υπόγεια ύδατα δεν επαρκούν πλέον για να τροφοδοτήσουν την πόλη και ότι το Huitepec είναι η πιο σημαντική υπόγεια ύδρευση.
Η σαλμονέλα είναι πλέον ένα ενδημικό πρόβλημα στο San Cristobal. Μια μελέτη στο ερευνητικό πανεπιστήμιο “Ecosur” διαπίστωσε ότι το νερό στους τοπικούς υγρότοπους έχει υψηλά επίπεδα βακτηριακών παθογόνων, συμπεριλαμβανομένων των κολοβακτηριδίων, τα οποία το καθιστούν μη ασφαλή για κατανάλωση.
Ο Γκαρσία αναφέρει ότι η έλλειψη νερού και η ρύπανση επιδεινώνονται με την κλιματική αλλαγή. Η περίοδος των βροχών, η οποία διαρκεί από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο, δεν είναι τόσο συνεπής όσο στο παρελθόν. Το San Felipe δεν είναι η μόνη κοινότητα όπου τα πηγάδια στεγνώνουν. Ο Urbano λέει ότι άλλες κοινότητες κοντά στο εργοστάσιο της Coca-Cola, όπως το Los Alcanfores, υποφέρουν επίσης από έλλειψη νερού. Οι κοινοτικοί ηγέτες στην πόλη Teopisca, είκοσι μίλια ανατολικά του San Cristobal, έφτασαν στο García όταν τα πηγάδια τους αποξηράνθηκαν φέτος.
Τη νύχτα της 7ης Σεπτεμβρίου, σεισμός μεγέθους 8,2 χτύπησε τις ακτές της Τσιάπας. Περισσότεροι από ενενήντα άνθρωποι σκοτώθηκαν σε Chiapas, Oaxaca και Tabasco. Ενώ το San Cristobal δεν ήταν μία από τις πιο σκληρά πληττόμενες πόλεις, τρεις άνθρωποι πέθαναν σε άτυπες γειτονιές στο βόρειο τμήμα της πόλης. Οι επιπτώσεις του σεισμού στην υποδομή ύδατος εξακολουθούν να αξιολογούνται.
Ο Γκαρσία λέει ότι πολλοί σωλήνες έσπασαν, διακόπτοντας την πρόσβαση στο νερό. “Σίγουρα ο σεισμός προκάλεσε ζημιές σε υπόγειες σπηλιές στον υδροφόρο ορίζοντα, οι οποίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν την επιβάρυνση του υδροφόρου ορίζοντα στο μέλλον“, λέει ο García. “Αλλά μια μελέτη για την εκτίμηση αυτού του είδους ζημιών θα ήταν πολύ δαπανηρή και απλά δεν έχουμε τις πληροφορίες αυτή τη στιγμή“.
Coca-Cola στα highlands της Chiapas
Ενώ οι τοπικές κοινότητες αγωνίζονται να εξασφαλίσουν νερό, για την Coca-Cola, δεν υπάρχει έλλειψη νερού. Το εργοστάσιο εμφιάλωσης άνοιξε το 1994, την ίδια χρονιά η εξέγερση των Ζαπατίστας έβαλε τον Chiapas στο παγκόσμιο προσκήνιο. Ενώ οι Ζαπατίστας οργανώθηκαν στα βουνά γύρω από το San Cristobal, η “Femsa” άρχισε να αντλεί νερό από το βουνό Huitepec. Η Εθνική Επιτροπή Υδάτων (Conagua) ανανέωσε την άδεια το 2005 και η “Femsa” λειτουργεί τώρα δύο πηγάδια.
Για την Coca-Cola δεν υπάρχει έλλειψη νερού… Χρησιμοποιεί 56,9 δισεκατομμύρια λίτρα νερού ετησίως στις δραστηριότητές της στη Λατινική Αμερική. Στο Μεξικό, η χαλαρή κυβερνητική ρύθμιση που τροφοδοτείται από την περιστρεφόμενη πόρτα μεταξύ κυβέρνησης και βιομηχανίας, βοήθησε τη “Femsa” να γίνει ο σημαντικότερος εμφιαλωτής της Coca-Cola παγκοσμίως. Ο Vicente Fox ήταν πρόεδρος της Coca-Cola – “Femsa” στο Μεξικό πριν εκλεγεί πρόεδρος του Μεξικού το 2000.
Η “Femsa” αναφέρει ότι χρησιμοποιεί 56,9 δισεκατομμύρια λίτρα νερού ετησίως στις δραστηριότητές της στη Λατινική Αμερική. Στο Μεξικό η εταιρεία διαθέτει σαράντα άδειες νερού. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών δημοσίευσαν φέτος την έκθεση σχετικά με τις παραβιάσεις του δικαιώματος του ανθρώπου στο πόσιμο νερό και την αποχέτευση στο Μεξικό, η οποία κάλεσε τη Coca-Cola, τη PepsiCo και τη Danone να επωφεληθούν από τους υδάτινους πόρους του Μεξικού χωρίς να πληρώσουν δίκαια. Η έκθεση αναφέρει ότι τα τέλη νερού που καταβάλλουν οι εταιρείες “είναι απολύτως γελοία σε σύγκριση με τα κέρδη που αποκομίζουν αυτές οι εταιρείες από το νερό“. Αναφέρουν ότι η “Femsa” πληρώνει 2.600 πέσος (146 USD) για κάθε μία από τις άδειες νερού στο Μεξικό.
Η “Femsa” δημιούργησε σχέδια αναδάσωσης και έργα υδροληψίας των βρόχινων υδάτων, με τα οποία η εταιρεία αναφέρει ότι “ανεφοδιάζει” με την ίδια ποσότητα νερού που χρησιμοποιείται στην παραγωγή της Coca-Cola. Ένας εκπρόσωπος της “Femsa” στο Μεξικό δήλωσε ότι το πρόγραμμα αναδάσωσης στην Chiapas έχει φυτέψει περισσότερα από 129.000 δέντρα. Ωστόσο, η λεκάνη απορροής και η αναδάσωση σε άλλα μέρη της πολιτείας, δεν έχουν φέρει πίσω το πηγάδι στο San Felipe Ecatepec. Ο García βλέπει μια άμεση σύνδεση μεταξύ των βαθιών πηγών του εργοστασίου εμφιάλωσης και της πλησιέστερης έλλειψης νερού. “Φανταστείτε ότι κάθε πηγάδι είναι ένα καλάμι που πέφτει στη γη. Αν το καλάμι της Coca-Cola είναι πολύ μεγαλύτερο από τα καλαμάκια που έχουν οι κοινότητες, τα πηγάδια τους τελικά θα τελειώσουν“, λέει. Ο Juan Urbano λέει ότι τα βαθύτερα πηγάδια στο San Felipe είναι περίπου 25 μέτρα. Τα πηγάδια της “Femsa” έχουν βάθος 130 μέτρων. Ο Urbano λέει ότι εκπρόσωποι της “Femsa” δεν έφτασαν ποτέ στην κοινότητά του για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του νερού.
Ένας εκπρόσωπος της “Femsa” δήλωσε στην “Truthout” ότι το εργοστάσιο εμφιάλωσης του San Cristobal παράγει μεταξύ 5% και 7% των προϊόντων που καταναλώνονται στο Μεξικό. Η εταιρεία αρνήθηκε να διευκρινίσει πόσο πληρώνει για το νερό που εξήχθη στο San Cristobal. Ο κλάδος της Chiapas της Conagua επιβεβαίωσε στην “Truthout” ότι η εταιρεία έχει άδειες για δύο πηγάδια για να αντλήσει συνολικά 499.918 κυβικά μέτρα νερού ετησίως ή 499,9 εκατομμύρια λίτρα. Το 2016, η εταιρεία εξήγαγε το 78,8% του συνολικού επιτρεπόμενου ορίου.
Η κατάσταση των υδάτων στην Chiapas έχει προσελκύσει διεθνή προσοχή. Ο Léo Heller, ο ειδικός εισηγητής του Ο.Η.Ε. για το δικαίωμα του ανθρώπου σε ασφαλές πόσιμο νερό και αποχέτευση, επισκέφθηκε φέτος την Chiapas. Σε συνέντευξη τύπου στις 12 Μαΐου, είπε ότι συγκέντρωσε επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να αποδείξει ότι το Μεξικό παραβιάζει το δικαίωμα του ανθρώπου στο νερό και την αποχέτευση. Η έκθεση της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με τις παραβιάσεις του ανθρώπινου δικαιώματος στην κατανάλωση πόσιμου νερού και αποχέτευσης στο Μεξικό, περιλαμβάνει δεκάδες μελέτες περιπτώσεων για να αποδειχθεί η προτεραιότητα της εταιρικής χρήσης των υδάτων έναντι στο δικαίωμα του ανθρώπου στο νερό. Η έκθεση δείχνει επίσης πως οι φτωχότεροι Μεξικανοί έχουν τη μικρότερη πρόσβαση στις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης.
Πίνετε περισσότερο νερό, λιγότερη Coca Cola
Πέρα από την ακόρεστη δίψα της Coca-Cola για τα υπόγεια ύδατα του Μεξικού, οι ακτιβιστές εξέφρασαν τον ρόλο της εταιρείας στην κρίση της υγείας της χώρας.
Κατά τη διάρκεια δεκαετιών που εργαζόταν στην Chiapas ως γιατρός, ο Marcos Arana διαπίστωσε ότι τα θέματα πρόσβασης στο νερό βρίσκονταν στο επίκεντρο των προβλημάτων δημόσιας υγείας στις ιθαγενείς κοινότητες της πολιτείας. “Εάν οι κοινότητες είχαν πρόσβαση σε καθαρό νερό, πολλά προβλήματα υγείας στην Chiapas θα βελτιώνονταν. Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά με υποσιτισμό έχουν πρόσβαση σε τρόφιμα, αλλά λόγω βρώμικου νερού αναπτύσσουν γαστρεντερικά προβλήματα και δεν μπορούν να τρώνε σωστά ή να απορροφούν θρεπτικά συστατικά” λέει, απαντώντας σε αυτό που περιέγραψε ο Juan Urbano στο San Felipe Ecatepec. Επίσης είδε ότι η σόδα αντικατέστησε παραδοσιακά ποτά όπως το ποζολ, και σε μερικές κοινότητες η σόδα ήταν ακόμη φθηνότερη από το νερό.
Εν τω μεταξύ οι οργανώσεις δημόσιας υγείας, όπως το El Poder del Consumidor (Καταναλωτική Δύναμη) με έδρα την πόλη του Μεξικού, ισχυρίστηκαν ότι η κατανάλωση σόδας συνέβαλε στην αύξηση του διαβήτη και του ποσοστού παχυσαρκίας στο Μεξικό. Σύμφωνα με την έρευνα της Επιτροπής Εθνικής Υγείας και Διατροφής για το 2012, ο διαβήτης είναι η κύρια αιτία θανάτου στο Μεξικό και επηρεάζει δεκατρία εκατομμύρια ανθρώπους. Μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι μία στις έξι περιπτώσεις διαβήτη θα μπορούσε να συνδεθεί άμεσα με την κατανάλωση σόδας. Σε απάντηση, υποστηρικτές όπως το El Poder del Consumidor και η Arana, αγωνίστηκαν για φόρο στη σόδα στο Μεξικό. “Επιτύχαμε τις πιθανότητες και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2014. Ενώ ο φόρος ήταν χαμηλότερος από ό, τι είχαν συστήσει οι ακτιβιστές, ισοδυναμεί με το δέκα τοις εκατό του κόστους του ποτού ή περίπου ένα πέσο ανά λίτρο“.
Μετά τη θέσπιση του φόρου, οι πωλήσεις σόδας μειώθηκαν κατά 5,5% το 2014 και 9,7% το 2015. Μετά το προβάδισμα του Μεξικού, οι πόλεις των Η.Π.Α. όπως η Φιλαδέλφεια και το Σαν Φρανσίσκο, πέρασαν παρόμοια μέτρα. Ωστόσο, οι εταιρείες σόδας δεν υποστηρίζουν. Η Fiorella Espinosa είναι διατροφολόγος στο Poder del Consumidor και λέει ότι οι εταιρείες έχουν εισαγάγει νέες εκστρατείες μάρκετινγκ για να αντιμετωπίσουν τον φόρο και να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. Επιπλέον, οι εταιρείες σόδας διαφημίζουν πιο επιθετικά το εμφιαλωμένο νερό και οι πωλήσεις εμφιαλωμένου νερού έχουν αυξηθεί. “Ο φόρος μόνο δεν θα λύσει το πρόβλημα“, λέει η Espinosa. “Η μακροπρόθεσμη στρατηγική είναι να αυξηθεί η πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό“.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αναφέρει ότι τα χρήματα από τον φόρο χρησιμοποιήθηκαν για τη διάνοιξη 11.000 πηγαδιών στα σχολεία. Οι ακτιβιστές πιέζουν για τα υπόλοιπα κονδύλια που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για προγράμματα υγείας για τις κοινότητες χαμηλού εισοδήματος, που η αύξηση των τιμών χτυπά πιο σκληρά. Η Espinosa επισημαίνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι εταιρείες δεν περνούν τον φόρο προς τον καταναλωτή. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2016 διαπίστωσε ότι στο αγροτικό Μεξικό οι τιμές σόδας αυξήθηκαν μόνο κατά 0,73 πέσος ανά λίτρο, αντί για το πλήρες ένα peso που απαιτείται από τον νόμο. Αυτό το εύρημα δείχνει ότι σε μέρη όπως η αγροτική Chiapas, εταιρείες σόδας θα μπορούσαν να επιδοτούν το κόστος του φόρου για να διατηρήσουν τις τιμές χαμηλές.
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του φόρου παραμένουν εμφανείς, αλλά μια μελέτη προέβλεψε ότι κατά τις επόμενες δεκαετίες η μείωση της κατανάλωσης σόδας θα αποτρέψει μεταξύ 86.000 και 189.000 περιπτώσεων διαβήτη. Ενώ τα επιχειρήματα δημόσιας υγείας έχουν διατηρήσει την Coca-Cola στην αμυντική πλευρά του Κογκρέσου του Μεξικού, οι απεριόριστες αναπληρώσεις της εταιρείας για τα υπόγεια ύδατα της Chiapas αντιμετωπίζουν επίσης τοπική αντιπολίτευση.
Τοπική εξαπάτηση στην Coca-Cola
Τον Απρίλιο, τοπικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και οργανώσεις γειτονιάς πραγματοποίησαν διαμαρτυρία έξω από το εργοστάσιο εμφιάλωσης της Coca-Cola στο San Cristobal de las Casas. Οι 1.500 διαδηλωτές καταγγέλλουν την κατανάλωση νερού και τις επιπτώσεις στην υγεία της Coca-Cola.
Η Arana λέει ότι η συνεχιζόμενη πίεση των πολιτών λειτουργεί. Η Coca-Cola είχε στο παρελθόν διαφημιστικές πινακίδες σε αυτόχθονες κοινότητες γύρω από το San Cristobal όπως το Σαν Χουάν Τσαμούλα, παρουσιάζοντας άνδρες και γυναίκες με παραδοσιακό φόρεμα με φιάλες της Coca-Cola. Έχουν πλέον κατεβάσει τις πινακίδες. “Αλλάζουν τη στρατηγική τους“, λέει η Arana. “Ανησυχούν για όλες τις κριτικές“.
Στο San Felipe Ecatepec, ο Juan Urbano αμφισβητεί ότι η σημερινή κυβέρνηση του Μεξικού θα βοηθήσει την κοινότητα με τα προβλήματα ύδρευσης. Αντ’ αυτού, οι ηγέτες της κοινότητας συμμετέχουν στο Εθνικό Συνέδριο για τους Αυτοχθόνες (C.N.I.) που συνδέεται με τους Ζαπατίστας, για να τονίσουν τις ανησυχίες των ιθαγενών κατά τις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους.
