Σχεδόν εβδομήντα τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του Μίλτου Κουντουρά (που μαζί με τους Αλέξανδρο Δελμούζο, Δημήτρη Γληνό και Μανόλη Τριανταφυλλίδη, είναι οι βασικοί εκπρόσωποι του εκπαιδευτικού δημοτικισμού), το indexanthi.gr επικαιροποιεί το έργο του και δημοσιεύει ένα εκτεταμένο αφιέρωμα.
Το αφιέρωμα αποτελείται από τρία μέρη, εστιάζοντας στον Μυτιληνιό πρωτοπόρο της εκπαίδευσης του οποίου οι παρακαταθήκες παραμένουν πολύτιμες. Και μάλιστα, γίνονται ακόμα πολυτιμότερες μέσα στην υποβάθμιση και αποδόμηση της εκπαίδευσης, από εκείνους που αποφάσισαν να επιστρέψουν και πάλι την κοινωνία στην ημιμάθεια, στη συντεχνιακή και ολίγιστη γνώση και στον μεσαιωνικό σκοταδισμό.
Σ’ αυτό το πρώτο δημοσίευμα φιλοξενούμε τη βιογραφία του Μίλτου Κουντουρά, καθώς και τις απόψεις του εκπαιδευτικού Αριστείδη Καλάργαλη που με τις δράσεις του στη Μυτιλήνη και το έξοχο βιβλίο του «Μίλτος Κουντουράς – ο δάσκαλος του αύριο», υποβοηθά τη διατήρηση της μνήμης. Έχοντας τη σπάνια –όταν δεν είναι ανούσια- πια στις μέρες μας ενασχόληση με την αρθρογραφία (εκεί που άλλοτε ήταν καθήκον του εκπαιδευτικού, με τον κλάδο να αναδεικνύει τους σημαντικότερους χρονογράφους), ο κ. Καλάργαλης αποδέχθηκε την πρότασή μας για μια παρουσίαση των περί τον μεγάλο δάσκαλο, όταν «σκαλίζοντας» δημοσιογραφικά πριν λίγα χρόνια φτάσαμε μέχρι τη Μυτιλήνη και τον ίδιο χωρίς να έχουμε συναντηθεί ποτέ…
Θα ακολουθήσουν άλλα δύο δημοσιεύματα, ως μια ευχάριστη έκπληξη για όσους θυμούνται και τιμούν τον σπουδαίο εκπαιδευτικό. Αυτόν που μεταξύ τόσων άλλων ρηξικέλευθων, έγραφε: «Και η αλήθεια είναι αυτή: σχολειό πια δεν υπάρχει. Κινείται μονάχα ακόμη ένας ανήθικος κι αρρωστημένος οργανισμός γεμάτος από δηλητήριο και παραφροσύνη, που πολύ σύντομα θα επιδράσει θανατηφόρα σ’ όλη την κατοπινή ζωή του τόπου μας. Μια σάπια και ξεχαρβαλωμένη μηχανή όπου από ανάγκη ρίχνουμε μέσα μια καθαρή κι αγνή ζωική παραγωγή –τα ευκολόπλαστα παιδιά μας- για να μας τα μεταβάλλει ύστερα από λίγα χρόνια σε μούμιες κατάξερες και φασκιωμένες ή σε κινούμενα μιάσματα ανασυρμένα σαν από τάφους…».
Το βιογραφικό ενός οξυδερκούς και ακάματου εργάτη της παιδείας
Ο Μίλτος Κουντουράς γεννήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου του 1889 στο Σκόπελο, χωριό κοντά στον κόλπο της Γέρας στη Μυτιλήνη. Μετά το γυμνάσιο φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο ενθουσιασμός και οι νεωτεριστικές ιδέες του τον οδηγούν στους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας και το 1910 ιδρύεται –και με δική του συμβολή, μαζί με τους Βασίλη Ρώτα, Φίλιππο Δραγούμη κ.α.- η «Φοιτητική συντροφιά». Παράλληλα, συνδέθηκε φιλικά με τον συμπατριώτη του Στρατή Μυριβήλη και διατηρούσε μαζί του σταθερή αλληλογραφία.
Το 1915 παίρνει καθυστερημένα από τις πολλές στρατεύσεις το πτυχίο του και αναλαμβάνει τη διεύθυνση του ημιγυμνασίου Βολισσού Χίου, ακολούθως υπηρετεί στην Εμπορική Σχολή Χίου και στη συνέχεια στο γυμνάσιο Μυτιλήνης (1921-22). Το 1923 δημοσιεύει με ψευδώνυμο στην εφημερίδα «Καμπάνα» του Στρατή Μυριβήλη το πρώτο –και πολύκροτο- κείμενό του με τίτλο «Κλείστε τα σχολεία», ένα μαχητικό και οξύ σχόλιο για την κατάσταση των ελληνικών σχολείων και προτάσεις για «νέα αγωγή». Το 1923 πήγε με κρατική υποτροφία στη Γερμανία και διεύρυνε τις γνώσεις του στον τομέα της «νέας αγωγής», επέστρεψε στην Ελλάδα με κλονισμένη υγεία το 1926 και ανέλαβε διευθυντής του Διδασκαλείου Θηλέων Σερρών. Εκεί αρχίζει να εφαρμόζει τις νέες αρχές της παιδαγωγικής, όμως τρεις μήνες αργότερα προσβάλλεται από τύφο και εγκαταλείπει την πόλη. Μετά το τέλος της αναρρωτικής άδειας του (Μάιος 1927) τοποθετείται διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, όπου παρέμεινε μέχρι το 1930 και εφάρμοσε όλες τις μεθόδους της «νέας αγωγής» που γνώρισε στη Γερμανία. Οι νεωτεριστικές ιδέες του… δεν άρεσαν σε ορισμένους κύκλους και το 1928 διώκεται με βαριές κατηγορίες, όπως αντεθνική, αθεϊστική και ανήθικη δράση στο Διδασκαλείο (ό,τι συνέβη πριν είκοσι χρόνια με τον Αλέξανδρο Δελμούζο). Μετά από μακροχρόνιες ανακρίσεις απαλλάσσεται και συνεχίζει το έργο του, έχοντας όμως χάσει τον αρχικό ενθουσιασμό του. Η πολιτεία, αναγνωρίζοντας τις σπουδαίες παιδαγωγικές γνώσεις του (ή επιθυμώντας να… τον ξεφορτωθεί από τις γραμμές της μάχιμης εκπαίδευσης), τον κάνει μέλος του νεοσύστατου Εκπαιδευτικού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του υπουργείου Παιδείας το 1930 (σσ: επί πρωθυπουργίας Ελευθέριου Βενιζέλου και με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου). Με τους οραματισμούς, την ανεξαρτησία και την εργατικότητά του, ο Μίλτος Κουντουράς υπήρξε το κύριο πρόσωπο του συμβουλίου και οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις των ετών 1929-1932 είχαν τη σφραγίδα του ίδιου που ήταν ο βασικός εισηγητής. Θέματα όπως η ελευθερία στο σχολικό βιβλίο, τα αναλυτικά προγράμματα, η ενισχυτική διδασκαλία, οι ελεύθερες δραστηριότητες (θέατρο, μουσική, αθλοπαιδιές κ.α.) είναι επίκαιρα και σήμερα.
Ο Μίλτος Κουντουράς απολύεται με τις «εκκαθαρίσεις» του 1933 από το συμβούλιο και μπαίνει στο περιθώριο, ενώ και ως ιδιώτης δεν παύει να βρίσκεται στην πρωτοπορία των γλωσσο-εκπαιδευτικών θεμάτων. Τον Ιούνιο του 1936 εκδίδει το περιοδικό «Παιδεία» που το έκλεισε η δικτατορία του Μεταξά. Πέθανε στα 51 χρόνια του, στις 13 Απριλίου του 1940.
Ο ρηξικέλευθος δάσκαλος έμεινε ξεχασμένος για 37 χρόνια
Με αφορμή τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων από τον θάνατο του Μίλτου Κουντουρά, είχαν γίνει δύο εκδηλώσεις στη Χίο και στη Μυτιλήνη. Με αυτή της Χίου να αφιερώνεται περισσότερο στον αδερφό του, τον γιατρό και γερουσιαστή Γιάννη Κουντουρά που «ήταν λαϊκό στοιχείο και αγαπητός στον κόσμο ως κοινωνικός παράγοντας του τόπου» σύμφωνα με τον κ. Καλάργαλη. Αυτή της Μυτιλήνης έγινε στο χωριό του, τον Σκόπελο Λέσβου και επικεντρώθηκε –αντίστροφα- περισσότερο στον Μίλτο Κουντουρά.
Εξιστορεί ο Αριστείδης Καλάργαλης: «Είχε ξεχαστεί τελείως και το 1977 έγινε η πρώτη αναφορά μετά τον θάνατό του, μ’ ένα βιβλίο των μαθητριών του στο διδασκαλείο θηλέων Θεσσαλονίκης» (σσ. πώς να μην ξεχαστεί στα χρόνια της κατοχής, του μοναρχοφασισμού και όσων ακολούθησαν μέχρι και τη δικτατορία;). «Το βιβλίο αυτό» συνεχίζει ο συνομιλητής μας, «ήταν ένας τόμος αφιερωμένος σ’ εκείνον με υλικό που συγκεντρώθηκε τόσο από το αρχείο του διδασκαλείου όσο και από αυτό της οικογένειας. Η χρονιά αυτή ήταν σταθμός, γιατί με αφορμή το βιβλίο έγιναν εκδηλώσεις στη Μυτιλήνη και επανήλθε στο προσκήνιο το όνομα και το έργο του. Το επόμενο βιβλίο ήταν του Τάκη Πανταζή με τίτλο “Κουντουράς ο δάσκαλος της ρωμιοσύνης”, ένα μικρό μα περιεκτικό βιβλίο για τη ζωή και την πατρίδα του Κουντουρά. Και ακολουθούν (1985 και 1986) δύο ογκώδεις τόμοι του Αλέξη Δημαρά με τα εκπαιδευτικά άπαντα και ό,τι βρέθηκε από το αρχείο για το εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό μέρος του Μίλτου Κουντουρά. Και από δω και πέρα κλιμακώνονται οι συναντήσεις και εκδηλώσεις, γιορτάστηκαν στο Α.Π.Θ. τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, βγήκαν αναμνηστικοί τόμοι κ.α.».
Κάπου μέσα στη συζήτησή μας, θυμίσαμε στον κ. Καλάργαλη ότι ένα από τα πρώτα σχολεία που «βαφτίστηκαν» πανελλαδικά (αναφερθήκαμε στο ζήτημα της ονοματοδοσίας με πρόσφατο ρεπορτάζ) ήταν το σημερινό 3ο Γενικό Λύκειο Νέας Φιλαδέλφειας -τότε Ενιαίο Πολυκλαδικό- που από το 1992 ακόμα, πήρε το όνομα «Μίλτος Κουντουράς» προς τιμήν του σημαντικού παιδαγωγού. Σαν έτοιμος από πριν, ο κ. Καλάργαλης μας εξέπληξε ευχάριστα με τα λεγόμενά του: «Είναι κάτι σημαντικό και έγινε από την τότε διευθύντριά του Λίτσα Καπετάνου, που σήμερα –πώς τα φέρνει η τύχη!- είναι σύζυγος του γιου του, Λίνου Κουντουρά!», λέει ο συνομιλητής μας και προσθέτει: «Πέρα από την ονοματοδοσία, ήταν και μια προσπάθεια εφαρμογής παιδαγωγικών σκέψεων και προτάσεων του Κουντουρά σ’ ένα σύγχρονο σχολείο. Και σήμερα έχουν φτάσει να γίνονται και διατριβές, όπως αυτή για τον παραλληλισμό και τη σύγκριση των δύο σχολείων: του διδασκαλείου που διηύθυνε ο Κουντουράς και του πολυκλαδικού πριν καταργηθεί».
«Είναι σα να το έγραψε την περασμένη βδομάδα!…».
Ο κ. Καλάργαλης μιλά με εύλογο θαυμασμό για τις ιδέες και το έργο του Μίλτου Κουντουρά: «Έστω και τυφλά να εφαρμόσεις όσα προσπάθησε να κάνει αυτός ο άνθρωπος, θα έχεις θετικό αποτέλεσμα. Δεν είχε αφήσει –χωρίς υπερβολή- κανένα κομμάτι της εκπαιδευτικής και παιδαγωγικής ζωής που να μην το είχε εξετάσει. Στο δίτομο αρχείο του –που είναι εκπαιδευτικό ευαγγέλιο- βρίσκεις οποιοδήποτε θέμα: παιδικός κήπος, επισκέψεις, εκδρομές, ακόμη και τις σύγχρονες ανταλλαγές, δεν υπάρχει περίπτωση να μη βρεις αναφορά μιας-δυο σελίδων κατ’ ελάχιστο! Αν ξεκινήσουν από εκεί αυτοί που προσπαθούν να κάνουν εκπαιδευτική πολιτική, θα έχει πολύ καλύτερο αποτέλεσμα αυτό που κάνουμε τώρα. Για γεωργικά σχολεία, σανατόρια, πού και πώς πρέπει να είναι το σχολείο, προσανατολισμός, παράθυρα… Είχε πρόταση ακόμα και για τη δημιουργία ιδιωτικού σχολείου στη Μυτιλήνη με τόσες μετοχές, τόσους γονείς, με λίγα χρήματα και μέριμνα για όλα. Σε όλη τη ζωή και στις διακοπές του (γιατί είναι και υπογεγραμμένα με ημερομηνίες τα κείμενά του) σκεφτόταν. Και δεν ήταν μόνο θεωρητικός αλλά τα εφάρμοζε κιόλας. Δυστυχώς η μεγάλη δουλειά του έγινε μόνο τρία χρόνια, όταν ήταν διευθυντής στο διδασκαλείο θηλέων της Θεσσαλονίκης».
Αφήνουμε τον συνομιλητή μας να καταθέσει την πολύτιμη γνώση για τον μεγάλο δάσκαλο: «Τα πρώτα κείμενα του (με γενικό τίτλο “Κλείστε τα σχολεία”) τα δημοσίευσε το 1923 στην εφημερίδα “Καμπάνα” του Μυριβήλη. Δεν έχουν αλλάξει πολύ από τότε τα πράγματα… Δίνει τα μερίδια του λάθους στον καθένα μας, στην κοινωνία, στο κόμμα, στον διδασκαλισμό. Κι αν βγάλεις μερικά ιστορικά, όπως το ότι δόθηκαν σχολεία σε πρόσφυγες αντί να δοθούν σπίτια πλουσίων, όλα τα υπόλοιπα είναι σε πλήρη παρουσία σήμερα. Έλεγε ότι πρέπει να φιλήσεις… κατουρημένες ποδιές για να πάρεις μετάθεση, απόσπαση ή για να αναρριχηθείς σε διευθυντικές θέσεις κι ότι αυτοί που φτάνουν ψηλά ξεχνάνε ότι είναι εκπαιδευτικοί και εφαρμόζουν τα εντελώς αντίθετα. Είναι σα να το έγραψε την περασμένη βδομάδα!…».
Ο κ. Καλάργαλης λέει ότι ο Μίλτος Κουντουράς «ήταν φοβερά πρωτοποριακός, λειτούργησε ακόμα και ως γραφίστας για τα 24 γράμματα ή υπέρ της απλούστευσης της γραμματικής με ένα φυλλάδιο έξι τευχών που έβγαλε. Άλλα δύο τεύχη δεν κυκλοφόρησαν λόγω της δικτατορίας του ‘36 που ήρθε». Κι συνεχίζει: «Ήταν ένας αγνός άνθρωπος και δεν καταλάβαινε τι γινόταν γύρω του από πολιτικής πλευράς. Πριν μερικά χρόνια παρουσίασα μια συνέντευξη που είχε δώσει εδώ το 1928-29, τότε που ουσιαστικά τον έδιωξαν από το σχολείο και του έδωσαν θέση συμβούλου στο υπουργείο –που δεν την ήθελε- για να… τον ξεφορτωθούν. Υπάρχει και ένα γράμμα που έστειλε στον Μυριβήλη κι εκείνος το δημοσίευσε, όπου έγραφε ότι εκπλήσσεται μ’ αυτά που έπαθε. Και ο Μυριβήλης, σαν δημοσιογράφος και άνθρωπος της πιάτσας, έλεγε “εκπλήσσομαι που εκπλήσσεται ο Κουντουράς”. Κάπως έτσι πέθανε μετά την εγχείρηση στο στομάχι του, μόλις 51 ετών».
Ο συνομιλητής μας ενημερώνει ότι ο γιος του Μίλτου Κουντουρά έχει παραχωρήσει το αρχείο στη Λίτσα Καπετάνου και γίνεται μια προσπάθεια ανασυγκρότησης κι ένα βήμα καταγραφής παραπέρα, καθώς από τη δεκαετία του ‘90 συγκεντρώνει δημοσιεύματα και ανακοινώσεις για τον Κουντουρά. Και η τόσο ενδιαφέρουσα συζήτησή μας κλείνει με τη χιλιοειπωμένη για την αιώνια ανάπηρη Ψωροκώσταινα διαπίστωση: «Ο γιος του Μίλτου Κουντουρά είχε πει να παραχωρήσει στον δήμο Γέρας (σ.σ. σήμερα δεν υπάρχει, καθώς όλο το νησί είναι ένας τεράστιος, «Καλλικρατικός» δήμος) το αρχείο και τη βιβλιοθήκη του. Και δεν έγινε τίποτε! Είναι εξωφρενικό…».
συνεχίζεται
