Νοέμβριος, ενδέκατος μήνας του ημερολογίου, που στο ρωμαϊκό κατείχε την ένατη θέση όπου οφείλει το όνομά του (novem). Σ’ αυτόν αντιστοιχεί ο Νημακτηρίων των αρχαίων Ελλήνων, ο Αιθήρ των Αιγυπτίων και η περίοδος μεταξύ Μπριμέρ και Φριμέρ της γαλλικής επανάστασης.
Οι Ρωμαίοι τον είχαν αφιερώσει στον Ποσειδώνα γιορτάζοντας τα Ποσειδώνια. Ο λαός τον αποκαλεί “βροχάρη“, “σποριά“, “κρασομηνά” και “τρυγομηνά” για ευνόητους λόγους. Ονομάζεται και “παχνιστής” γιατί τα ζώα κλείνονται στα παχνιά, καθώς και “χαμένος” γιατί η μέρα είναι πολύ μικρή και χάνεται γρήγορα. Στις λαϊκές ονομασίες των μηνών τον πρώτο λόγο έχουν οι καιρικές συνθήκες, οι γεωργικές δουλειές και οι γιορτές των αγίων.
Το Νοέμβρη οι βροχές είναι συχνές. Οι καταρρακτώδεις κάνουν ζημιά στα εσπεριδοειδή ενώ οι σιγανές κι επίμονες (ποτιστικές) είναι καλοδεχούμενες ιδίως στο τέλος του μήνα. Πριν αρχίσουν τα κρύα πρέπει να τελειώσει η σπορά, να καθαριστούν τα χωράφια από απομεινάρια, να σκαλιστούν και να κλαδευτούν τα δέντρα, να μπουν καινούργιες καταβολάδες. Να σπαρθεί το υπόλοιπο στάρι, οι φακές και άλλα όσπρια. Αφού τελειώσουν αυτά, μαζεύονται τα ζώα στα παχνιά αφού ήδη έχουν μαζευτεί κι οι τελευταίοι τσοπάνηδες από τα βουνά. Δεν υπάρχουν χρονικά περιθώρια. Το κρύο κι ο χειμώνας έρχονται, όλα πρέπει να γίνουν γρήγορα κι όπως λέει η παροιμία «ο Αη Μηνάς εμήνυσε πούλια μην ξημερώσει / κι ούτε τσοπάνος στο βουνό κι ούτε ζευγάς στους κάμπους».
Το Νοέμβρη αρχίζει το μάζεμα της ελιάς που σε πολλά μέρη διαρκεί ως τα Χριστούγεννα κι ακόμα περισσότερο. Τα ελαιοτριβεία δουλεύουν νυχθημερόν κι οι ελαιώνες γεμίζουν φωνές, πειράγματα και δουλειά. Τα βράδια οι γυναίκες μαζεύονται σε σπίτια και τσιμπολογώντας αμύγδαλα, σταφίδες και άλλους καρπούς της εποχής, κάνουν ομαδικά δουλειές που πρέπει να γίνουν τώρα, διασκεδάζοντας με αστεία, γλωσσοδέτες και τραγούδια. Οι γεωργοί ανησυχούν για τον καιρό. Στην Αιτωλία λένε πως ό,τι καιρό κάνει στις 21, τέτοιο θα έχει για σαράντα μέρες. Οι βυζαντινοί υπολόγιζαν πως ό,τι καιρό κάνει στις 24, 25 και 26, τέτοιο θα έχει τον Δεκέμβρη, Γενάρη και Φλεβάρη αντίστοιχα. Όλοι περιμένουν το κρύο και το χειμώνα. Σε μια παροιμία το χιόνι λέει “αν τ’ άγιου Φιλίππου λείπω, τ’ άγια των αγιών δε λείπω” εννοώντας τα εισόδια της Θεοτόκου στις 21 του μήνα. Άλλη παροιμία λέει «Αη Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα, έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ’ Αη Φιλίππου αυτού είμαι”. Κι αν μήτε του Αη Φιλίππου δεν αρχίσει η κακοκαιρία, να ‘σου η γιορτή του Αγίου Ανδρέα και το κρύο αντρειεύει. Μπαίνουμε στα βάθη του φθινοπώρου που φέρνει το χειμώνα, στο σαραντάμερο που φέρνει τα Χριστούγεννα κι αρχίζει στις 15 του μήνα, στο συμμάζεμα, στις βροχές και στα πρώτα χιόνια.
Επετειολόγιο
Τον μήνα αυτό γεννήθηκαν οι Οδυσσέας Ελύτης, Σπύρος Καλογήρου, Αλέκα Παπαρήγα, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Μιχάλης Χατζηγιάννης, Ευανθία Ρεμπούτσικα, μαντάμ Κιουρί, Λέων Τρότσκι, Αλμπέρ Καμί, Αλέκος Σακελλάριος, Τζόνι Μίτσελ, Φώτης Κόντογλου, Στράτος Διονυσίου, Αλέν Ντελόν, Μαρτίνος Λούθηρος, Νιλ Γιανγκ, Γκρέις Κέλι, Νικόλαος Πλαστήρας, πρίγκιπας Κάρολος, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Δήμητρα Γαλάνη, Βαγγέλης Γερμανός, Γλυκερία, Μάρτιν Σκορτσέζε, Ντάνι Ντε Βίτο, Βασίλης Βασιλικός, Ίντιρα Γκάντι, Χριστίνα Ωνάση, Βολταίρος, Ρίτα Σακελλαρίου, Μπίλι δε Κιντ, Μπαρούχ Σπινόζα, Τολούζ Λοτρέκ, Εμίρ Κουστουρίτσα, Ελένη Καραΐνδρου, Ευγένιος Ιονέσκο, Πάνος Γαβαλάς, Τίνα Τάρνερ, Τζίμι Χέντριξ, Ουίλιαμ Μπλέικ, Φρίντριχ Ένγκελς, Μαρία Φαραντούρη, Μπίλι Άιντολ, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Βλάσης Μπονάτσος, Γιάννης Σπάθας.
Τον Νοέμβριο έφυγαν για το μεγάλο ταξίδι οι Νίκος Εγγονόπουλος, Δημήτρης Μητρόπουλος, Γεώργιος Παπανδρέου, Παντελής Χορν, Έζρα Πάουντ, Πιερ Πάολο Παζολίνι, Τζορτζ Μπέρναρ Σω, Βίλχελμ Ράιχ, Ανδρέας Κάλβος, Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, Στιβ Μακ Κουίν, Αλέκος Αλεξανδράκης, Αρθούρος Ρεμπό, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, Γιάννης Ρίτσος, Αλέξης Μινωτής, Τέλλος Άγρας, Δημήτρης Ψαθάς, Ιουστινιανός, Γιόχαν Κέπλερ, Στράτος Παγιουμτζής, Φέρεντς Πούσκας, Πολ Ελιάρ, Μπαγιαντέρας, Λέων Τολστόι, Ρομπέν των δασών, Τζακ Λόντον, Ζορζ Κλεμανσό, Φρέντι Μέρκιουρι, Ευγένιος Ο’ Νιλ, Τζιάκομο Πουτσίνι, Λορέντζος Μαβίλης, Όσκαρ Ουάιλντ, Φερνάντο Πεσόα.
Είναι ο μήνας κατά τον οποίο –μεταξύ πολλών άλλων- ολοκληρώθηκε από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι η Καπέλα Σιστίνα, ξέσπασαν τα «Ορεστειακά», ο Μουσολίνι καθιέρωσε τον χαρακτηρισμό «άξονας», πρωτοεκδόθηκε η “Daily Mirror”, ανακαλύφθηκε ο τάφος του Τουταγχαμώντα, έγινε η δίκη και εκτέλεση των έξι θεωρούμενων ως υπεύθυνων της μικρασιατικής καταστροφής, εφαρμόστηκε πρώτη φορά δακτύλιος στην Αθήνα, «πέταξε» η σκυλίτσα Λάικα στο διάστημα, ιδρύθηκε η UNESCO, προσαρτήθηκε η Κύπρος στην Αγγλία, πρωτοεμφανίστηκαν οι Sex Pistols, ξέσπασε η ρωσική επανάσταση, γκρεμίστηκε το τείχος του Βερολίνου, ο Κασπάροβ έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού στα 22 του, έγινε το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, εμφανίστηκαν τα πρώτα ταξί, ξέσπασαν τα «Λαυρεωτικά», ιδρύθηκε ο ΟΠΕΚ, «ανακαλύφθηκε» η χρήση καπνού από τον Κολόμβο, έγινε η εξέγερση του πολυτεχνείου, ιδρύθηκε το Κ.Κ.Ε., ανακαλύφθηκε η Ανταρκτική, εγκαινιάστηκε ο πρώτος ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός («Mega»), άρχισε η πολύκροτη δίκη της Νυρεμβέργης, ο Πελέ πέτυχε το χιλιοστό γκολ του, πρωτοπέταξε το αεροσκάφος “Concorde”, δολοφονήθηκε ο Τζον Κένεντι στην πρώτη τηλεοπτικά ζωντανή δολοφονία, πρωτοπαρουσιάστηκε το «Μπολερό» του Ραβέλ, κυκλοφόρησε το θρυλικό άλμπουμ “The wall” των Pink Floyd, κατασκευάστηκε το πρώτο juke box, έγινε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, εκδόθηκε η «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», καθιερώθηκαν τα βραβεία Nobel, ο Μαγγελάνος διέσχισε τον Ειρηνικό ωκεανό, η Δαχομέη μετονομάστηκε σε Μπενίν, ιδρύθηκε ο Ηρακλής Θεσσαλονίκης.
