Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Save the blue heart of Europe, υπάρχουν σχέδια για περισσότερα από 2.700 έργα βαλκανικών μεγα-φράγματων τα επόμενα χρόνια (τα μισά σε περιοχές “Natura”) συμπεριλαμβανομένων των 113 φραγμάτων που προγραμματίζονται για κατασκευή εντός των εθνικών πάρκων τής περιοχής.
Υπάρχει μια παράξενη μελωδία στις όχθες του ποταμού Vjosa της Αλβανίας, ταυτόχρονα ειρηνική και χαοτική. Το χτύπημα του νερού ακολουθείται από τον ήχο των κουδουνιών από τις κατσίκες .Και τότε υπάρχει μια ζωντάνια, όχι μόνο από τα ίδια τα ζώα, αλλά και από τον βοσκό Kadri. “Το ποτάμι προσπαθεί να τα κάνει να τραγουδούν!” λέει γελώντας ο Eduard, ένας άλλος βοσκός που φέρνει τις κατσίκες του εδώ να πίνουν νερό κάθε μέρα. Για όσο διάστημα οι κάτοικοι της κοιλάδας μπορούν να θυμούνται, ο άνεμος φέρνει αυτή την καταπραϋντική κακοφωνία από τη μια όχθη του ποταμού προς την άλλη.
Ο Kadri και ο Eduart γεννήθηκαν στο Kutë, έναν αιωνόβιο οικισμό που βρισκόταν στους λόφους της κοιλάδας Vjosa. Οι περισσότεροι κάτοικοι του Kutë και άλλων χωριών κοντά στο ποτάμι είναι αγρότες που ζουν από τις καλλιέργειες και τα ζώα τους. Αλλά αυτός ο αρχαίος τρόπος ζωής μπορεί σύντομα να τελειώσει.
Δύο μεγάλες υδροηλεκτρικές μονάδες σχεδιάζονται στις κοντινές πόλεις Kalivaç και Poçem. Εάν χτιστούν, τα φράγματα θα πλημμυρίσουν χιλιάδες στρέμματα βοσκοτόπων και αρόσιμων εκτάσεων, αναγκάζοντας σε θάνατο εκατοντάδες οικογένειες από τα σπίτια τους.
Ο Vjosa κυλά σε περίπου 270 χιλιόμετρα από τα βουνά της βόρειας Ελλάδας, στις πλούσιες πεδιάδες της νότιας Αλβανίας και στο Ιόνιο πέλαγος, σε μια περιοχή γεμάτη με φαράγγια, νησιά και φιόρδ, που δίνουν στην περιοχή το χαρακτηριστικό της όνομα “η γαλάζια καρδιά της Ευρώπης“.
Εκτός από μια σημαντική πηγή νερού για τη γεωργία, αποτελεί επίσης ένα hotspot για τη βιοποικιλότητα, το σπίτι του απειλούμενου ευρωπαϊκού χελιού και τού μεγαλύτερου φλαμίνγκο. Οι επιστήμονες λένε ότι μπορεί να φιλοξενεί και άλλα ενδημικά είδη. Δεν έχει διεξαχθεί ποτέ διεξοδική βιολογική έρευνα και η κατασκευή των φραγμάτων θα εμπόδιζε τους επιστήμονες να μελετήσουν αυτό το όμορφο και άναρχο οικοσύστημα.
Η περιβαλλοντική ομάδα EcoAlbania έχει καταγγείλει 45 έργα υδροηλεκτρικών σταθμών κατά μήκος του Vjosa, που θα μεταμορφώσουν τμήματα του ποταμού σε εφιαλτικό τοπίο, θα διαταράξουν τα οικοσυστήματα και θα αναγκάσουν χιλιάδες ανθρώπους να το εγκαταλείψουν. «Αυτός ο ποταμός θάβει τους ζωντανούς και τους νεκρούς» δηλώνει ο 93χρονος Enver Vasilaj που στέκεται δίπλα στον ποταμό Vjosa, έναν από τούς τελευταίους άγριους δρόμους του ποταμίσιου νερού της Ευρώπης που τρέχει χωρίς διακοπή από την πηγή στη βορειοδυτική Ελλάδα μέχρι την Αδριατική Θάλασσα.
Ο Βασιλάι είναι μεταξύ πολλών κατοίκων του απομακρυσμένου αλβανικού χωριού Kut που ανησυχούν για τον αντίκτυπο που θα έχει στη ζωή τους το σχεδιαζόμενο υδροηλεκτρικό φράγμα στο Pocem, λίγα χιλιόμετρα μακριά. Παρά τις υποσχέσεις της προεκλογικής εκστρατείας για τη διατήρηση του Vjosa και τη δημιουργία ενός εθνικού πάρκου γύρω από τον ποταμό, η κυβέρνηση της Αλβανίας αγνόησε την τοπική και διεθνή αντιπολίτευση και χορήγησε την αρχική έγκριση για πρόταση από δύο τουρκικές επιχειρήσεις να κατασκευάσουν τα 25 μέτρα (99 πόδια) του μεγα-φράγματος στο Pocem. Οι κάτοικοι του Κούτ, 170 χιλιόμετρα νότια των Τιράνων, φοβούνται ότι η λίμνη που δημιουργήθηκε από το φράγμα των εκατό εκατομμυρίων ευρώ θα κατακλύσει τα χωράφια και τους ελαιώνες -ακόμη και το νεκροταφείο- αφήνοντας μόνο τα σπίτια τους πάνω από τη γραμμή του νερού. “Εδώ έχουμε μια κατάρα“, μας λένε. “Αφήστε τον τάφο σας να πλημμυρίσει” δήλωσε ο Dilaver Murataj ο οποίος είναι υπεύθυνος για το κτηματολόγιο του Kut. “Είναι μια σοβαρή κατάρα” πρόσθεσε, εξηγώντας ότι η γη ήταν τόσο αγαπητή εδώ που ακόμα και όταν οι άνθρωποι μετανάστευσαν δεν την πούλησαν.
Σύμφωνα με την Ολσί Νίκα του περιβαλλοντικού συνδέσμου EcoAlbania, έχουν υπογραφεί 178 συμβάσεις παραχώρησης για την κατασκευή περίπου 502 νέων υδροηλεκτρικών σταθμών στη χώρα. Πολλά από τα έργα χρονολογούνται από ένα κύμα παραχωρήσεων για μικρές υδροηλεκτρικές μονάδες που εκδόθηκαν τη δεκαετία του 2000, εν μέρει ως απάντηση στο αυξανόμενο ενδιαφέρον της Ε.Ε. και των «διεθνών τραπεζών ανάπτυξης» για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας( με πρώτη την Παγκόσμια Τράπεζα). Και ήταν επίσης μια νέα ευκαιρία για σκοτεινές συμφωνίες, κερδοσκοπία και νεποτισμό των τοπικών ελίτ, καθώς τα τιμολόγια τροφοδοσίας εγγυώνται μεγάλο εισόδημα για μικρές υδροηλεκτρικές μονάδες. Η Αλβανία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξέδωσαν ιδιαίτερα υψηλό αριθμό παραχωρήσεων μεταξύ του 2006 και του 2009. Ο Olsi Nika, εκτελεστικός διευθυντής τής EcoAlbania, λέει ότι οι πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες κλέβουν ελευθερίες μέσω οικολογικών προτύπων σε “χώρες με αδύναμα νομικά πλαίσια, όπου τα επίπεδα δημοκρατίας είναι χαμηλά και η διαφθορά είναι υψηλή“. Η υδροηλεκτρική ενέργεια θεωρείται φθηνότερη εναλλακτική λύση από την ηλιακή ή την αιολική ενέργεια. Αλλά η Νίκα λέει ότι αυτό δεν συνεπάγεται περιβαλλοντικό κόστος. “Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι ανανεώσιμη αλλά δεν είναι πράσινη και ο τρόπος που γίνεται, ειδικά στα Βαλκάνια, σίγουρα δεν είναι φιλικός προς το περιβάλλον“.
Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είχαν κάποια επιτυχία αμφισβητώντας τα υδροηλεκτρικά έργα σε προστατευόμενες περιοχές. Τον περασμένο Μάιο ένα δικαστήριο αποφάνθηκε τελικά κατά της κατασκευής του εργοστασίου υδροηλεκτρικής ενέργειας στο Poçem, στην πρώτη περιβαλλοντική δίκη στην Aλβανία. Αλλά η μάχη δεν έχει τελειώσει. Το υπουργείο Ενέργειας άσκησε έφεση κατά της απόφασης και -μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα- ξεκίνησε μια νέα ανοικτή πρόσκληση για επενδυτές στο δεύτερο φράγμα που σχεδιάστηκε στο Kalivaç που χρηματοδοτείται από την ιταλική τράπεζα Becchetti Group και την Deutsche Bank.
Το κίνημα “Σταματήστε το τσουνάμι τών φραγμάτων!” έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον αντίκτυπο κατασκευής τους. Διαμαρτυρόμενοι με καγιάκ στις πλωτές οδούς της βαλκανικής περιοχής, δήλωσαν ότι η δράση τους θα συνεχιστεί και τα καγιάκ τους θα διασχίσουν δεκαοκτώ κύριους ποταμούς στη Σλοβενία, την Κροατία, τη Βοσνία, τα Σκόπια και το Μαυροβούνιο, διαμαρτυρόμενοι για το πλιάτσικο των ποταμών από τις βαλκανικές κυβερνήσεις. “Οι πιο κρίσιμες περιπτώσεις είναι τα ποτάμια Sana και Una στη Βοσνία, ο ποταμός Vjosa στην Αλβανία και το φράγμα στο εθνικό πάρκο του Μαυροβούνιου”, δήλωσε ο Posnjak. Η περιβαλλοντική αλεξιπτωτιστική δράση θα περιλαμβάνει διαδήλωση με καγιάκ από όλες τις έξι βαλκανικές χώρες, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία, με καγιάκ και τοπικούς περιβαλλοντικούς ακτιβιστές να περιμένουν να συμμετάσχουν σε κάθε στάδιο.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα τού Save the blue heart of Europe, υπάρχουν σχέδια για περισσότερα από 2.700 έργα βαλκανικών φραγμάτων τα επόμενα χρόνια (τα μισά σε περιοχές “Natura”) συμπεριλαμβανομένων των 113 φραγμάτων που προγραμματίζονται για κατασκευή εντός των εθνικών πάρκων της περιοχής. Τα ποτάμια είναι γνωστά για τα κρυστάλλινα νερά τους, τους καταπληκτικούς καταρράκτες και τα τεράστια αιωνόβια δάση. Οι κριτικοί λένε ότι η κατασκευή τού φράγματος θα επηρεάσει τη ροή των ποταμών και θα βλάψει τη βιοποικιλότητα.
Ο υπουργός Ενέργειας Νταμιάν Γκικνούρι δήλωσε ότι ή Αλβανία δεν μπορεί να είναι μουσείο και ότι η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να προχωρήσει με το φράγμα του Πόσεϊ. “Μια αναπτυσσόμενη χώρα δεν μπορεί να είναι μουσείο. Η υδροηλεκτρική ενέργεια έχει μειονεκτήματα, αλλά κάθε ανάπτυξη έχει κόστος για το περιβάλλον“…
Το ακριβές κόστος θα παραμείνει αβέβαιο, καθώς δεν υπήρξε καμία πληροφορία για το πότε ή ακόμα και αν θα πραγματοποιηθεί μια εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων – συνήθως απαραίτητη προϋπόθεση για τα έργα φράγματος. «Η Αλβανία δεν είναι ενεργειακά αυτοδύναμη και παράγει σήμερα μόλις το 70% των αναγκών της στην ηλεκτρική ενέργεια» ανέφερε ο Gjiknuri. Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι διακοπές ρεύματος ήταν καθημερινό γεγονός. Σύμφωνα με μια έκθεση του Αμερικανικού Οργανισμού Διεθνούς Ανάπτυξης του 2015, η ζήτηση ενέργειας στην Αλβανία αναμένεται να αυξηθεί κατά 136% από το 2012 έως το 2030. Για τις αρχές, το ποτάμιο σύστημα της ορεινής χώρας προσφέρει μια εύκολη πηγή ενέργειας.
Πολλοί κάτοικοι του Kut στην Αλβανία ανησυχούν ότι τα αμφιλεγόμενα σχέδια για ένα νέο φράγμα στον «άγριο» ποταμό Vjosa απειλούν με κατακλυσμό όλες τις γόνιμες εκτάσεις. Μόνο το 30 έως 35% του υδροηλεκτρικού δυναμικού της Αλβανίας έχει αναπτυχθεί μέχρι στιγμής, σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Υδροηλεκτρικής Ενέργειας (I.H.A.). Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι λένε ότι με τα φράγματα “η Αλβανία θα μπορούσε να αυξήσει την επιρροή της στην περιφερειακή αγορά ενέργειας, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη δική της ενεργειακή ασφάλεια” και προειδοποιούν ότι “οι καθυστερήσεις λόγω κοινωνικών και περιβαλλοντικών ανησυχιών ήταν και είναι αποτρεπτικές για μεγάλα έργα“…
«Θα προσπαθήσουμε να πείσουμε τους φίλους μας στη χώρα ότι εκεί ότι είναι μια ευκαιρία για τον τουρισμό να διατηρεί τα μοναδικά βαλκανικά ποτάμια στη φυσική τους κατάσταση αντί να κατασκευάζει υδροηλεκτρικά φράγματα παντού», δήλωσε απαντώντας στα σχέδια της κυβέρνησης ο Knut Fleckenstein, εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Αλβανία (για την ένταξή της). «Λένε ότι η Αλβανία χάνει μεταξύ τριάντα και πενήντα τοις εκατό της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε ανεπάρκειες στο δίκτυο διανομής, αλλά δεν είναι απαραίτητο να πρέπει να πάρουν κάθε ποτάμι».
Πολλοί κάτοικοι πολλών χωριών ανησυχούν ότι ένα νέο φράγμα που εγκρίθηκε από την αλβανική κυβέρνηση θα κατακλύσει με νερό τη γόνιμη γη τους και ετοιμάζονται για κινητοποιήσεις. Ο Ulrich Eichelmann του συλλόγου Rivers Watch, κάλεσε την κυβέρνηση της Αλβανίας να συμπεριλάβει άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή, στα μακροπρόθεσμα ενεργειακά της σχέδια, αντί να «κατασκευάζει φράγματα παντού». Για τον Besnik Murataj, τον αρχηγό του χωριού στο Kut, το φράγμα Pocem αντιπροσωπεύει έναν «ηθικό και οικονομικό θάνατο». Σε πρόσφατη διαδήλωση στα Τίρανα, οι κάτοικοι του Kut φώναζαν «Είμαστε έτοιμοι να δώσουμε τη ζωή μας, αλλά δεν θα εγκαταλείψουμε το Vjosa!».
Αν και οι περιφερειακοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι ζήτησαν διαβουλεύσεις με εκείνους που θα επηρεαστούν από το φράγμα, οι κάτοικοι παραμένουν σε μεγάλο βαθμό στο σκοτάδι για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Κανένας από τα Τίρανα δεν έχει επισκεφθεί το Kut και δεν έχει οριστεί ημερομηνία για την έναρξη του έργου. Ένας χωρικός, ο Ραχίτ Σέχου, είπε ότι έμαθε από ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα ότι η γη του απαλλοτριώνεται από το κράτος και ότι θα αποζημιωθεί με ένα ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο! “Σε αυτή την τιμή δεν μπορώ να αγοράσω ακόμη και αέριο για το τρακτέρ μου” ψέλλιζε ο 65χρονος λυπημένος.
“Θα αντισταθούμε μέχρι το τέλος, θα παραμείνουμε, θα μπλοκάρουμε τους δρόμους“, προειδοποίησε ο Μπέσνικ Μουράταϊ. “Έχουμε ανάγκες, έχουμε τη φτώχεια μας, έχουμε και τη δυστυχία μας, έχουμε και αυτούς με τα σχέδιά τους“…
πηγές: Save the blue heart of Europe, ΕcoAlbania
